सख्या गीतक् महत्व

टोपबहादुर चौधरी- जब डशैंह्या मौसम शुरु हुइठ, टब सख्या गीत ओ पैंया नाचक सम्झना हुइठ। डश्या शुरु हुइल हप्तौं दिनसे आघ थारू गाउँम नाच जिना सख्या ओ पैंया कम्ति मार्मिक ओ मौलिक निहो। गाउँपिच्छे नाच जिना घिन्द्राउँ–घिन्द्राउँ मन्द्रक ताल ओ बठ्न्यावनक छुनछुन मजिउरक आवाजले मनैनक मन कम्ति चम्पन निहुइट। यी आवाजले पूरा वातावरण जो मनोरम ओ संगीतमय बनैठा।
डश्या नेपालीनक सबसे बरा टिउहार हो। डश्या थारू समुदायम जत्रा महत्वपूर्ण बा, ओहिसे यी पर्वम गैना सख्या गीत, पैंया नाच, बर्किमार आदि गीतक महत्व ढिउर बा। यी मध्ये यहाँ सख्या गीतक बारेम कुछ चर्चा कर्ना प्रयास कैगिलबा। सख्या गीत थारू लोक भागवत पुराणम आधारित गीत हो। थारू लोक भागवत पुराण भगवान श्री कृष्णसे सम्बन्धित ग्रन्थ हो। सख्याके सम्बन्ध सखीसे बा, सखी कलक साथी/संगी हो।
हरेक सभा, गोष्ठी, कार्यक्रम आदि शुरु करबेर स्वागत मन्तव्य, स्वागत गीत आदि शुरु कर्ना चलन बा। ओस्टक थारू समुदायम फे महत्वपूर्ण कार्यक्रम, अनुष्ठान शुरु करबेर समरौटी गीत गैना चलन बा। यी मंगलाचरण गीत हो। यी डिउँटनक प्रार्थना कर्ना गीत हो। यी गीतसे कार्यक्रम शुरु कर्लसे पाछ अशुभ निहुइट कना मान्यता बा। थारू समुदायम भदौ महिनाम कैजिना हार्‍या गुरै कैख सेक्लसे मन्द्रा बजैना क्रम शुरु हुइठ। ओस्टक अस्टिम्कीक् पाछ यी सम्ह्रौटी कैख सेक्लसे थारू समुदायम नाचगान शुरु हुइठ।
पुरुव मै समिरौं सुरुज भरार
पछिउँ मै समिरौं देवी अउटार
उत्तर मै समिरौं हरिकविलास
लंका पवन समिरौं हनुमान।
असिक सक्कु डिउँटनक नाउँ लेना ओ सक्कु डिउँटनक प्रार्थना कैख सेक्लसे सम्ह्रौैटी पूरा हुइठ। कृष्णक डाईबाबा वसुदेव ओ देवकी सामान्य खेती किसानी कर्ना मनै रठ। टब देवकी वसुदेवह खेतीपातीक सामग्रीक लाग वन्वा पठैटी कठी–
कहाँमन बाट हो जासु लुहकी कुररिया
सखीर इह लेओ ईशरु लुहकै कुररिया
कहाँमन बाट जासु लुहकै बसला
सखी र इह लेओ इसरु लुहकै बसला।
असिक सख्या गीत शुरु हुइठ। सख्या गीतम कृष्णक सम्पूर्ण जीवनीक बारेम उल्लेख कैगिल बा। जब वसुदेव ओ देवकीक् कोखमसे कृष्ण जर्मठ ओ पाछ हुर्कठ फे। जवान हुइना क्रमम पाछ राधासे हाँसखेल शुरु हुइठन। असिक संग बैठ्ना क्रमम राधा बजारम दूध दही ब्याच गैलक प्रसंग फे आइठ। ऊ सख्या गीतम यी मेरिक बा।
का टैं राधा डहिया ब्याचन पठैठ्या र
सखी र करिलेओ री राधा आपन सपटा सिंगार
सोन मुठ ठकरा री राधा मुरिया झराइल र
सखी र करिलेओ री राधा आपन सपटा सिंगार।
एक फ्यारा कृष्णक मामा कंश कृष्णह आपन दरवारम बलैठ। तब कंसक ठे जाइबेर जंगलम कुइलरिया मुअल भेटैठ। उह ब्यालक प्रसंग सख्या गीतम असिन बा।
घनही अमरैया बाट कारिरी कुइलरिया मुअल
सखीर जेकर लाग विरवा माग अइनु
संढरी भरल बेटकही डण्डा, सौवन डेलवा भरलबाट
पान फुला विरवा बासुदेव मामा
सखी र विरवा डिहलो विरवक नाउँ जनै हो
बेटकही डण्डा र ठोकी जगै हो र
सखी र बाउन बनिया हौंकी र जगा।
ओस्टक घना जंगलम नेङ्ना क्रमम बारी फुलवारक प्रसंग फे बरा महत्वपूर्ण मानजाइठ। हुइना ट फूलवारक प्रसंग थारू लोक शिवपुराणम बरा महत्वके साथ लेजिठा। सख्या गीतम फुलवारक प्रसंग असिन बा।
टैं का बाबा मही पठैठ्या बारी फुलवार
सखी र मोर लाग बाबा सोनकी बसिया बना
टैं का बाबा मही पठैठ्या बारी फुलवार
सखी र मोर लाग बाबा सोनकी बसिया बना।
कृष्ण बसिया बजैनाम बहुत सिपार रलक मार आपन बाबसे स्वानक बसिया बना मङ्ठ। अन्त्यम कंशह वध कर्लक प्रसंग सख्या गीतम असिन बा।
कंसाघर सुनही जे रुवान बासै र
सखी र कान्हाकै … जे बरहन विदा
मामा कही कटबुँ जे माइ घर कटबु जे
सखी र मामक राजपाट लिहबुँ उठा।
असिक मामा कंसक वध कैख आपन माईहे लेक घर जैठ ओ आपन मामक राजपाट अप्नह सहेर्ठ।
डश्या पर्व नेपालीनक सबसे बरा पर्व हो। यी पर्व विजय उत्सवक रुपम मनैटि अइलक मान्यता बा। राम रावण जित्लक, देवीहुँक्र दानवहुँकन जित्लक, ओस्टक पाण्डवहुँक्र कौरवहुँकन उपर जित्ख विजय हासिल कर्लक घटनासे डश्या पर्व जोरगिल बा। अर्थात् असत्यक उपर सत्यक विजय हुइलक घटना। तर, थारू समुदायम यी घटनाक सँगसँग डश्यम गैना सख्या गीतम कृष्णसे पापी कंशक वध कैगिलक घटना समेट्गिल बा। अस्टक डश्यम गैना बर्किमार, बर्कानाच ओ सख्या गीत ओ पैंया बहुत महत्वपूर्ण बा। डश्यम नच्ना ओ गैना सख्या गीत जसिन पौराणिक ग्रन्थके विभिन्न घटनाके गहन बिश्लेषण कर्ना जरुरी बा। मही बहुट खुशी लागल बा कि डाडु कृष्णराज सर्वहारी सख्या नाचक विषयम विद्यावारिधी (पीएचडी कर्टी बाट, आब याकर बारेम ढ्यार नुकल बात उजागर हुई (नोटः यी लेखम प्रस्तुत गीत राप्ती लोक साहित्य पोष्टासे लेगिलक हो)।
साभारः २०६९ बिहान
[email protected]

Leave a Reply

Your email address will not be published.