थारू छोक्रा गीतके भाव

सुशील चौधरी– लोक संगीत लोकसंस्कृतिक डह्रार हो। जस्टक डह्रार बेगर कौनो प्राणी जीव जिनवार न्याग डुल निसेक्ठ, ओस्टक लोकसंगीत बेगर लोकसंस्कृति चल ढ्वाल निस्याकठ। कौनो जाति ओ समुदायके लोकसंस्कृति कट्रा चोट्गर ओ चुम्मर बा कैक पटा पाइकलाग उ भाषाके लोकसंगीत क्रत्रा हिर्गर बा कैक जन्ना जरुरट रहठ। थारू भाषा लोकसंगीत ओ गीतके असिक ज्वाजा हुइलक भाषा हो, ज्याकर अनुसिलन ओ परशिलन अम्ही हुइ निसेक्लहो। डु दर्जनसे फे ढेउरनक लोकगीत प्रचलनम रहल बा। अस्टक छोक्रागीत फे थारू लोकसाहित्यके डर्गर खुँटा हो। 

थारू भाषा लोकसाहित्यके धनी भाषा हो। गुर्वावक् जन्मौती लोकमहाकाब्य अघट्यक लोककाब्य हो। पृथवीक सिर्जाई ओ विकासके भौतिकवादी व्याख्यान दर्शन नुकल बा यीमहाकाब्यम। हर मेरिक गीतबाँसक मुख्य स्रोत फे हो गुर्वाक जन्मौती लोकमहाकाब्य। गुर्वावक जन्मौटीक ढेरनक अँख्रा छोक्रा पैंढारम गा जाईट। लेखकमहेश चौधरीक २०३९ सालम निकरलक गुर्वाक जन्मौटीम ४ सय ५० अँख्रा गीत सिमोट्गिल बा। जौन गीत सुशील चौधरीक गीति एलबमलखारगिनम सुशीलचौधरी ओ सुमित्रा चौधरी गइल बाट। पजेम हिला अँख्रा असिन बा :

“हाँ हाँ रे पहिल त बरसल ढुरीया ढुकुन।
अरे अब डैया कलजुग घेरल मिरटी भवन।।

छोक्रा गीत थारू भाषक महा मैगर ओ चोट्गर राग हुइल गीत हो। दाङ्ग अर्थात् गुर्वावक् जलमौती लोकमहाकाब्य अनुसार उह फुलुवार क्षेत्र थलो हो : दाङ्ग, बाँके, बर्दिया, कैलाली, कञ्चनपुर ओ सुर्खेतम छोक्रा गीत महाचम्पनसे गाजाईठ। छोक्रा गीत छोट–छोट ओ चट्कार मेरके हुईना हुईलक मार फे ज्वान–ज्वान ठर्या ओ बठिन्याव मुह–मुह चपर–चपर पक्र सेक्ना हुईलक मार चर्चित हुईल हुई। झुमरा, बर्कीमार, माँगर, डफ, महोटिया, ढुमुरु, पचरा जैसिन गीतक ढरान लौव पुस्ताहुँक्र सहजिलसे पक्र नि सेक्नाहुईलक ओरसे आजकाल असिन गीतसुस्टैटी गइलक जान परट। तर छोक्रा गीत ओ नाँच भलमन ड्याख सुन मिल्टी बा। जस्टः पुरन्या छोक्रा गीतक एक्ठो अर्खा ली :

‘हाँ हाँ रे माँग कहि सेन्दुरा माँग भिज लागल
माँग कहि सेन्दुरा माँग भिज लागल, पिहवा भिजल बरे दुर देश’।।

यी ढरानक गीत जन्याओन्के सोह्र सिंगारक विषयम गीत बनाक गाजाइठ। जस्ट की माँगक सेंडुरा से सुरु कैक पौलीक अंग्रीक भिछिया सम्के गहनक् वर्णन कैजाइठ। छोक्रा नाँच गीत नेपाली गीतक झ्याउरे लोक दोहरी गीत जसिन हो। यी गीतम ठर्याव बठिन्याव मैया प्रेमके विषयम सवालजवाफ फे कर्ठ। हर अँख्राम साली–भाटु जोर्ना याकर एक्ठो बरवार विशेषता हो। विषय बस्तु ओ भाका (राग) म बदलावन सेकजिना विशेषता फे और बरवार लक्षण हो छोक्रागीतक। गीतक राग ठोरकुछ फरक हुईलसेफे मन्द्रक ख्वाँट लगभग समान अस रहठ। साली भाटुक एक टुक्का ली :

‘जुगुर जुगर डिया बरल, जोगनी सरुप।
हमार साली बैठल बाटी पहुनी सरुप’।।
पियास लग्लसे पानी मागबेर असिक गइठः
“पियासल बाटी साली हम्र परदेशिया
डिहबो कि नाई साली पानी पियटी या„

जब और गाँउसे केक्रो घरम पहुनी खाए, नकौडी होक वा पठ्लेरी होके बठन्याव आईल रठ ट उ घर ठर्याव नाँच गन्छ्याए पुग्ठ, नच्ठ छोक्रा नाँच गीतम जो बात लगा लगा। छोक्रा गीतम समयके क्रमम ढेरनक परिवर्तन हुईल पाजाईछ, जस्टकी छोक्रा गीतम लोक आधुनिक स्वाद फे मिलट–

‘झन दुर जैठो साली झन मैया लागठ।
साली हो खोज करना पापी करम साली नहि जुरना’।।

पहिल पहिल ‘हाँ’ कहिक छोक्रा गीत गाजाए छोक्रागीत।

‘हाठक घरी हाँठ मन हाँ मैया मुडरीम।
टेबुल कुर्सी नैहो भाटु बैठो गोंडरीम’।। अहई……..अहई…….. अहई

छोक्रा गीत खाली साली भाटुक मैया पिरेम केल नाहोक समाजम रलक अन्यायशोषण ओ विद्रोहके विषयवस्तु फे समेट्ल बा। जुग ओ जमानाअन्सार ढरान ओ सवालहन सिम्वाटल डेखपरठ। जस्टकी पहिल दाङ जिल्लाम थारूकेल रलक म मलेरिया उन्मुलन पाछ गैरथारूहुक्र फे बसाई सराई कैक दाङ उपत्यकाम आइ भिर्ल। पहिलक इमान्दार जमाना अन्सारके व्यवहार विग्र लागल। सन्झ्याक ठकाइल गह्रा विहानक ह्यार जाइबेला बिग्रल रना, कुल्वक बांटल पानी फे चोरी हुइना, बारी व्युंराके झलरा फे चिठल रना। टब माघम सौरियार गाउँक् बुह्रवन माघम गीत बनैल हुं :
सखिए हो। डाबर गाउंम चिया बासट।।
याकर अर्थ का रह की डाबर गाउंके मटावा ब्यवस्था विग्र लागल। आव चियां बास लग्ल कैक सामाजिक व्यथितिहन व्यंग कर्ल बाट। पाछ यी गीत दाङ वुह्रान सबओर चर्चित हुइल। आजकाल फे बुह्रावओ माघम गइटी रठ। अस्टक लौव चलन भाग–१म सुशील चौधरी जागरण गीतम छोक्रा गीत लिख्ल बाटः
ए गोचाली आंखी खोलो ना।
अंढकार हटाइक लाग डिया बारो ना।।

थारू सघन बस्तीम नेपालीभाषी समुदायके बसाई सराई हुईटीगील पाछ छोक्रागीत नेपाली भाषमफे चर्चित हुईल। जस्ट कि
हांठके घरी भाटु हाठैम लेट भयो
माया लाउठे.बल्लै ट भेट भयो।
यी क्रम खासकैक २०४६ साल पाछक खुल्ला परिवेशम छोक्रा गीत नेपाली शब्दमफे आई लागल। दाङ्गके लोकगायक मुधबाबु थापा शुद्ध थारू लोकभाषक नेपाली गीत रेडियो नेपालम रेकर्ड करैल, टब्से झन चर्चित हुईल। “म पनि त कम छैन मटावाको छोरी” बोलके गीत खोब चलल। लोकगायक थापाहुक्र और गीतफे गैल “मोहनी लगायो की मन्टर गरेर…” कहना बोलके गीत थारू छोक्रा लयके नेपाली गीत हुईलसेफे थारू गीतक फ्लेबरसे बहुट चर्चा पाईल। वाकर कुछ पाछ थारू गायक माधवचौधरी, प्रकाश कुशम्याहुँक्र“साली हो बरको छायाँले नीद लाग्दैन, भोक लाग्दैन तिम्रो मायाले” बोलके थारू छोक्रा गीतक भाकम नेपालीलोक गीत गैल, जौन महा चम्पन ओ चर्चित हुईल। वाकर पाछ : “साली हो बरखक झरीम…”कना बोलके लोक आधुनिक छोक्रा गीत बजारम आईल, जौन बहुट चर्चित फे हुईल। थारू छोक्रा गीत बरमास्या गीत हो। जब नच्लसे फ,े गैलसे फे सुहैना याकर सौर्न्दय पक्ष हो। तर फे यी गीत माघ मान्क मघौटा छोक्रा नाँच नाँच्क जेठम कल्वा निखाईटसम फागुन, चैत ओ बैशाखके भोज विवाहके मौसमम बसन्त ऋतुक माहोलम ढेरनक गाजाईट। गीतकार सुशील चौधरीक दुईठो गीति संग्रह लौव चलनभाग १/२ गीीत एल्बम केरनी, लखारगीन, ढौरागीन, उल्झल मन म छोक्रा गीत पाजाईट। कमासु दिगो विकासके निकारल हमार अर्जी, यूनिक नेपालके ओजरार डगर, सुर्खेतसे मानबहादुर पन्नाके ‘भेंवक घर’, रेशम थारूक बनाइल ‘कमैया’ फिलिम, दाङ्गके लक्ष्मीमान चौधरीके ‘राउट दमद्वा’ एल्बमम फे छोक्रा गीत पाजाईट।

पश्चिम नेपालके गाँउ बस्तीम बाह्रोमास गुन्ज्रटी रना छोक्रा गीतके ब्यवस्थित संकलन, अध्ययन अनुसन्धान फे निहुईल हो। असिन कामम जाँगर लगाई सेक्लसे लोकगीतके विकासम बरवार काम हुईसेक्ना बिलगाईट। छोक्रा नाँचक लाग कम्तीमफे ६–८ जन जरुरत परट। एक जन मडरीया, एक जना नचिनिया डुनुओर १–१ जन मोह्रा, २–२ जन, पुँछी ढौकीया हुई परट। १०–१२ जन रलसे बल्ल नाँच गम्कट। सामुहिक रुपम केल नाँच गाए सेकजिना हुईलक ओरसे आजकाल नाँच गछेईना कर्रा पर लागट।

थारू छोक्रा गीत ओ नाँच और लोकगीत नाँचसे लिरौसी रलक मार गैर थारूहुँक्र फे साँस्कृतिक उत्सवम लेहंगा फंेक्राके नाँचनुँङ्ग भिर परठ। एक समयम यी गीत महाचर्चित रह–

‘कपाल काट्ने बन्चरोले हाँ रुख काट्ने कैचीले।
कुखुराले पारो पार्‍यो फुल पार्‍यो भैसीले’।।

और मनै ज्या जसीन गैलसेफे हम्र आपन लोकभाका, भाव ओ सन्देश निमुना कैक आपन भाषक, शब्द बेलसटी थारू भाषा साहित्यके बखारी बरवार बनैना कामम लग्ना जरुरी बा। याकर संगसंग समय अनुसार गीत, शब्द ओ संगीतके सिर्जना कर्ना फे आवश्यक बा। यी गीत गुन्गुनाके गोंरी मारटुँ–

‘फुलक टेम्ह्री फुल लागल हाँ, केवली खिसिक्क।
म्नक बगीया झुल लागल, मैया तट मुसुक्क’।। अहई…..।।…अहई……।।

छोक्रा नाँचक् लाग सरजाम –न्युनतम (बक्स)
 लेहंगा– १
 अघरान– १
 भेग्वा– १
 सटकी– १
 घुघना– २
 टिक्ली– १
 झोबन्ना– १
 मन्द्रा– १
 झल्लर – १
 कस्टारा– २
 मन्जीरा– २
साभारः २१ माघ, गोरखापत्र

 

Leave a Reply to WilliamBycle Cancel reply

Your email address will not be published.