का कमलरी जात्तिसे मुक्त हुइल?

Sitaramसिताराम चौधरी- इह असार १३ गते सरकर कमलरी मुक्तिके दोसर घोषण करल समाचार आईल बा। प्रश्न उठल बा, का आब कमलरीन जात्तिसे मुक्त हुईल? यि देशम दलित हुँकहनफे मुक्तक घोषणा कैगिल बा तर का हुँकहन क उपर छुवाछुत जारी नै हो? अस्त प्रश्नक उत्तर खोज्जी लेखक गोंरी दार जाईत।
पुर्खौसे नेपालक पश्चिम तराई दाङ, बाँके, बर्दिया, कैलाली ओ कंचनपुरक थारु सामुदायम दाश प्रथाक अवशेषक रुपम रहल एकठो सामाजिक कंलक क रुपम रहल प्रथा कमलरी प्रथा हो।
२०५७ साल बैशाख २ गते कमैया प्रथा उन्मूलन घोषणा नेपाल सरकार त करल लेकिन उह प्रथाके बाँकी दहिया पत्यक रुपम रहल कमलरी प्रथा, बुकरही प्रथा, छुगरह्वा प्रथा, गयरवा प्रथा, भैसरहवा प्रथाहन नेपाल सरकार उन्मूलन क घोषणा कर बिसरा देहल ज्याकर असर हमार थारु समुदाय अभिन भोग्ती बा।
दाङ जिल्ला लालमटिया गा.वि.स. ८, ६५ नं. क थारुक छाई सिर्जना चौधरीहन कमलरीक रुपम काम कराईकतेन ललितपुरक चाकुपाट म रहल युवराज पौडेलक घरम विगत २ वर्ष आघसे काम कर्ति आईल सिर्जना क २०६९ साल चैत्र १४ गते मट्टितेल छिट्के हत्या कैगील। असिन हत्या, बलात्कार, जसिन जघन्य अपराध कमलरी उप्पर दिन प्रतिदिन घट्ती बा ओ राज्य मौन बैठल बा।
कमलरी उप्पर असिन अपराध एकदम ध्यार होस्याकल रह। यिहिहन जरसे उखाँरक लब्डाईक परल कैक “कमलरी प्रथा उन्मूलन संर्घष समिति” गठन हुईल। जिल्ला प्रशासन कार्यलय, राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोग, महिला तथा बाल बालिका मन्त्रालय, राजनैतिक दल, लगायत प्रधानमन्त्री, राष्ट्रपति सम ज्ञापन पत्र बुझाके कमलरीनक पिडाके बारेम ध्यानाकर्षण कर्ना काम कर्ल लेकिन महिनौ बित लागल केक्रो चिल्वास नै हुईन। हम्रे स्वाझ थारु फे बुझ सेक्ल बाटी अंग्री त्यार नैकरटसम घ्यू निनक्रट कना। पहिल आपन थरुहट क्षेत्र दाङ्गसे आन्दोलनक ढ्वाकर फुकगील। लेकिन बहिरा अन्ध्रा सरकार हमार बात कहा सुनी, सुनी तफे कानम बुजा मारली कना हमन सक्कु्हन स्पष्ट पता बा काकरी की हम्रे थारु हुई। बाँध्य होके जेष्ठ १२ गते हमार कमलरी बाबुन आपन घर घरसे न्वान, ट्याल, चाउर, दाल सिढा बोक्के काठमाडौं म आपन अधिकार खोज निक्रल। attacj in kamalari girl-3
जेष्ठ १४ गते रत्नपार्क शान्ति बटिका म धर्ना ढरना कैक कार्यक्रम सेट हुईलिन। उह दिन मै ओ अन्नत कमलरीनक अगुवाई करुईया फकला थारु, सन्तोष दहित ओ उर्मीला चौधरी लगायत सक्कु कमलरी बाबुनसे भेट हुईल। दुखिन क दुख एक दुखिया केल बुझट सायद मोर रगत मफे उह थारुन क तात्तुल रगत पसिना हुईलक ओरसे हुँकहनक दुख्खम भित्तर मनसे साथ देना लागल, मै प्रतिबद्धता जनैती हमाार काठमाडौम रहल संस्था “बर्दियाली थारु विकास मञ्च” के संघरियन अप्नहुँकहन स्याकत सम सहयोग करही। उ दिन सन्झ्या ८ बजेसम धर्ना कार्यक्रमम सहयोग कर्ली।
शान्तिपूर्ण धर्ना कार्यक्रम अस्तह ३ दिन बितगील राज्यक कौनो चिल्वास नैहुईस। राज्य त राज्य हुईल मिडिया, पत्रकार, अधिकारकर्मी दुनिया आईत, रिर्पोट लिहत काजिन कौन कोन्वम लैजा लैजा ठन्ग्यारत। आब असिक नैहुई आन्दोलन क स्वरुप परिवर्तन करक परल, बहिरा अन्ध्रा सरकार हन कुछ दबाब देहक परल कैक संर्घष समिति टिम लगायत, राजनितिक दल मिलक एकठो प्लान बनैली। ठिक १० बजे सिह दरबारक पश्चिम गेटम शान्तिपूर्ण धर्ना कार्यक्रम कर्ना कैक। उह प्लान मुटाबिक जेष्ठ १७ गते हनुमानथान ठे सक्कु आन्दोलनकारी जुट्ना हुईली। उ दिन हाल हाल भात खाके ५ ठो संघरीयन किर्तिपुर से नम्ठी। ठिक्क लोक सेवा आयोगक गेत उहा पुग्ठी त अत्राजोर पानी बरष देहत सब जे भिज जैठी। १ घण्टापाछ पानी निम्सअस करठ जब उहाँ पुग्ठी त कार्यक्रम ओराके सक्कुजे आपन डेराओर चलगिल रठ। फकला सर भर सगरमाथा टेलिभिजनम इन्टरभ्यू देतीरहैं। उदिन पानीक कारण समयम पुग निसेक्गील।
दोसर दिन शान्ति बाटिका म फेर टिम से भेटघाट हुईल। शान्ता दिदि कबो कर्ली “काल कहाँ हेराईल रहो हम्रे भर भिज भिज आन्दोलन कर्ना तुह्रभर कोठम बैठल रना” डगरीम पानीसे गेस्वा पैलक सक्कु बात बटैठी लेकिन दिदी विश्वास निकरठी। जेष्ठ १९ गते फेर दशु सिंह दरबारक पश्चिम गेटम शान्तिपूर्ण धर्ना कार्यक्रम कर्ना कैक प्लान बनल। अख्खिस नाझुक कैक २ घण्टा अगड्डु सख्करीय बिन भात खैल मै, रमेश, निराजन, अनन्त ओ अंशुमान कोठमसे निकरगीली। हनुमान ठाउम पुग्ठी अभिन किउनी आईल रहैंं, आन्दोलन क ब्याला हो एक त भात फे निखागिल रह दान दान पेटक पूजा करलेहक परल कैक १/१ ठो दुनट ओ चिया पिठी। कुछ समय पाछ हमार आन्दोलनकारी बाबुहुँक्र अईलक जानकारी पैठी। बाबुहुँक्र ओत्ठेह अनामनगरक पुलक तर आन्दोलन क लाग तयार हुईटहैं हमन सन्तोष जी आन्दोलनकारी बाबु हुँकहन शान्तिपूर्ण हिसाबसे आनक लाग आग्रह करठैं हम्रे पाचौं जे उहरी लग्ठी। आन्दोदनक सुनगुन पहिल पुलिस पत्ता पा सेकल रहैं। एक बगाल पुलिस ओत्ठह पुलीठे रोक्ना प्रयास कर्ल लेकिन हमार मास हुँकहनसे ध्यार हुईलक ओरसे कुछनी लग्लीन। हमार आन्दोलनकारीन शान्तिपूर्ण तरीकासे नारा लगैटी जाईटहैं। हनुमान चोकम ध्यार पुलिस तयारीसाथ रहैं, हुँक्र रोक्ना प्रयास कलर्, हमार आन्दोलनकारीन ढिर ढिर आघ बहरना प्रयास करटी रहैं। लगभग चोकसे ५० मिटरसम हल्का ढेकेलिक ढेकला हुईल। पाछ पुलिस एकलाग यी मेर लठ्ठी बुट बरसाई लग्ल की जानपरता हईह्यार गोरु भैसिन पिटटैं। मानवताक त कौनो नाउ निदेखिगिल। जहाँ पाईत उहाँ लठ्ठी बुट बरसाईत। दमन देख नीसेक जिना रह ओत्ठेका ब्यापारी, सरकम नेंगुईया जनता सबजे पुलिसन पर आक्रोस देखैल। पुलिसक लठ्ठी बुट खाके दजनौं कमलरी सरकम ढलल बात, किउ बेहोस, किउ रुईटा, किउ चिल्लाईटा ओत्ठेका वातावरण एकदम दर्दनाक होगिल। का कर्ना हो कसिक कर्ना हो, कुछ समझ म निआईठो। हटर पटर बेहोस उर्मीलाहन बिच सरकमसे उठाके पाजर लगाके टेक्सी खोज दौरनु। टेक्सी जुन मिल्ना कर्रा बल्ल बल्ल एक्ठो टेक्सी मिलल। तेक्सीम तुरुन्त लाड्के डैबरुवाहन हाली ओ लग्घु हस्पिटल पुगैना आग्रह कर्नु। लग्घ अन्नपूर्ण हस्पिटलम रह उहैं लैगैलि आप डक्टरुवा का हो? कसिन हो? पुछ लागल मै कनु “आन्दोलन गर्दा पुलीसको लठ्ठी बाट घाईटे भाकी” डक्टरुवा अन्ध्राजुन पुलिसकेश गर्नु पर्छ कहता, सुनता ओ पुलिसके लठ्ठी खाके बेहोस बाटी कैक “पहिला उपचार गर्नुस, मान्छे बचाउनुस अनि पछि जे जे गर्नु पर्ला गरौंला ” कति ठनिक दरगर से भिरनु ना काम करल डक्टरुवा। जिन्गिम आज महि सब्से भारी काम कर अस लागल बा आपन हन भित्र भित्र गर्व महशुस हुईल। काकरकी आज मै केक्रो जिन्गी बचैना प्रयास कर्लबाटु।
आउर आन्दोलनकारी बाबुहुँक्र उहर आन्दोलन मचैल बाट। हमार घाईटेन क संख्या बहरटी जाईता, पूर्व सभासद् सुकदैया लगायत ४५ जाहान पुलिस पकर क हिरासत म लैगिलन। कमलरी बाबुन म अत्राजोर आक्रोस रहिनकी बेहोस हो हो हिरासत क भित्तर नारा लगाईत। हिरासतके भित्तर कमाण्ड हमार मैगर रमेश संघरीया ओ अनन्त समरहल रहैं। ९ जान सक्त घाईते रहैं, सामान्य घाईटे त कत्रा रहैं कत्रा नी। हमार आन्दोलनकारी बाबु हँुकहन म अत्राजोस रहिन की जबसम हमार माग पुरा निहुई हम्रे यिहैं हिरासतम सुटब, अत्रा का कैदल उह आन्दोलनम दमन करुईया निशान थापक दाँतम से पस्ना अईनाअस होगिलीस। बहुत हात जोरल दमनकारी निशान थापा, पाछ हमार फे उहा बैठक उपलब्धी नैहुईनाअस हुईलागल अन्त्यम एकठो बाबुक आन्दोलन करबेर पुलिस लुटलक ६,३५५/– रुप्या तिराके निशर्त हिरासत म से निक्रली।
यि घटना पाछ पुलिस आपन ओरसे मु लुकैना प्रयास कर्टी रहैं। निषेधित क्षेत्र हुईलक ओरसे सामान्य लठ्ठी चार्ज कैगिल कैके। लेकिन तर्क कमजोर अर्थहिन रहिन। विश्वब्यापी मानव अधिकार सिद्धान्त ओ बेजिङ्ग प्लस घोषणापत्रअनुसार कौनोभी जनेवा हुँकहन पक्रकटेन वा हुँक्रे करल आन्दोलनम बल प्रयोग करटेन खुद जनेवा प्रहरी प्रयोग कर परत। लेकिन यिहा जत्रा बल प्रयोग करल सब पुरुष प्रहरी रहैं। ओस्तह मानव अधिकार क एकठो बलगर सिद्धान्त यदि निषेधित क्षेत्र हो कलसे पहिल पूर्व जानकारी कैजाईत, ब्यानर टांग क हुईताकी, माईकिङ्ग कैक हुईता की, यिहा सम अईबो त लठ्ठी चार्ज हुईसेकी कैक अग्रीम जानकारी कर सेक्जाईत लेकिन असिन कौनो प्रक्रिया अप्नाईल नैदेखगिल। कानुन सब जाहान लाग बराबर हो कलसे उह सिहंदरबारक गेटम माओवादीक प्रचण्ड ओ रेखा थापा पुत्ठा घुमा घुमा आन्दोलन करल रहैं हुँकहन खै लठ्ठी बुट वर्षल? जे बलात्कार हुईल बा, जेकर सर्वस्व लुटल बा जे न्यायक लाग गुहार मागता आउर उप्परसे मेहरा सरकार हुँकहन क उप्पर लठ्ठी बुट बरसाईट यी कहासम न्याय हो? की थारु यी देशके नागरिक निहुट, यदि निहित कलसे नालायक सरकार घोषण कैदेहक परल।
जब यि घटना मिडिया म आईल सब्के होस हवास उरगिलिन, राजनितिक दल, पत्रकार, अधिकारकर्मी संघ संस्थाक टाउकेन क ओईरो लाग लागल। राष्ट्रिय अर्न्तराटि्रय नागरिक समाज सक्कु ओरसे यि घटनाके निन्दा विरोध अत्रा जोर आई लागल की सरकार आपन करीया मु बचैना कर्रा होगीलिस दोसर दिन तुरुन्त सचिव स्तरिय वार्ताटोली गठन करल ओ वार्ताम बलाईल लेकिन हमार संर्घष समिति ओरसे सचिव स्तरिय वार्ताटोली हमार माग मुद्दाहन सम्बोधन कर निसेकी कैक उ टोलीहन ईन्कार कैदेल। पाछ मन्त्री स्तरिय वार्ताटोलीसे २ चो बैठके १० बुँदाम सहमति कर्ल। सहमिति यि बुँदाम हुईल

१) दाङ्ग लालमटिया–८ के, ललितपुर चाकुपाटस्थित युवराज पौडेलके डेरम कमलरी रहल १३ बर्ष सृजना चौधरी मुलक घटनक् सम्वन्धमे यथार्थ सत्यतथ्य पत्ता लगाके दोषी डेखल मनैन्हे प्रचलित कानुन बमोजिम कारबाही करकलग उच्च स्तरीय छानवीन समिति गठन कैना।
२) २०७० जेठ १९ गते मुक्त कमलरीन्से शान्तिपूर्ण सिंहदरवार घेराउके क्रममे घाईते हुइलक आन्दोलनकारीन्के सक्कु उपचार खर्च नेपाल सरकार बेहोर्ना।

३) सृजना चौधरीक् मृत्युके सम्वन्धमे छानविन करकलग गठित समितिक डेना प्रतिवेदनके आधारमे प्रचलित मापदण्ड वमोजिम अन्तिम निर्णय कैना कैके तत्काल अन्तरिम राहतस्वरुप मृतक सृजना चौधरीक् परिवारहे पाँच लाख रुप्या उपलव्ध करैना। ओस्टक कैलाली चौमाला–८ दैदवाडीक मृतक मेघी चौधरीक् परिवारहे समेत आवश्यक सहयोग उपलव्ध कराइकटन सरकारहे सिफारिश कर्ना ।
४) कमलरीक् रुपमे वालमजादुर हुइलक अवस्थामे वेपत्ता हुइलक कमलरी वाबुन्के हकमे छानविन कैके सत्यतथ्य पत्ता लगाइकटन ओ मृतक कमलरीन् कैलाली टीकापुर–९ के सरिता चौधरी, दाङ्ग रामपुरके सीमा होजा मगर, कैलाली धनगढी–८ के उर्मिला राना थारु ओ कैलाली चौमाला– ८ के मेघी चौधरीक् मृत्युके सम्वन्धमे १० दिन भित्तर छानविन समिति गठन कैना गरी सरक समक्ष सिफारिश कैना ।

५) विनियोजित वजेटके परिधि भित्तर रैह्के विद्यमान कमलरी छात्रावृत्ति व्यवस्थामे वृद्धि करकलग प्राप्त माग अनुसार मुक्त कमलरीन्के लग शिक्षा निर्देशिका–२०६८ हे परिमार्जन कैना प्रक्रिया आघे बहै्रना।

६) कमलरी प्रथा प्रचलित कानुन वमोजिम निषेधित काम हुइलक ओर्से मन्त्री परिषदसे कमलरी मुक्तिक् घोषणा एक महिनम् कैके उद्धार हुइना बाँकी रलक कमलरी बाबुन्के उद्धार कैके पुनर्स्थापना कर्ना प्रक्रिया आघे बहै्रना ओ बाबुन्हे कमलरीक रुपमे ढैना सक्हुन्हे तत्काल कानुनी दायरामे लन्ना।

७) मुक्त कमलरीन्हे परिचय पत्र वितरण कर्ना तत्काल प्रक्रिया शुरु कैना।
८) कमलरीक् रुपमे रलक अवस्थामे कार्यरत घरेम यौन शोषणसे डाई बनके जन्मल लर्कापर्कन्के पहिचान ओ अंशके अधिकार सुनिश्चित कैना आवश्यक प्रक्रिया आघे बह्रैना।

९) सृजना चौधरीक् मृत्यु हुइलक घटनाके सम्वन्धमे दाङ्ग लगायत मुलुकके विभिन्न जिल्लामन् कमलरी आन्दोलनके क्रममे गिरफ्तार हुइलक आन्दोलनकारीन् निशर्त छोरना।

सरकार १० बुँदा सहमति पाछ भर्खर असाढ १३ गते कमलरी मुक्तिक घोषणा करल बा। लेकिन हम्रे बुझक पर्ना बात मुक्तिकेल हुईना भारी बात नैहो अस्तह हमारठे एकठो घट्ना साक्षी बा २०५७ सालम सरकार कागजम कमैया मुक्ती क घोषणा त करल लेकिन मुक्ती पाछ हुँकहन पुर्नस्थापनाक नैकरलक ओरसे समस्या झन झन बहरटीगिल बा हुँकहन क अवस्था आब्ब एकदम स्वागलग्टीक बाटिन। अस्तह यदि सरकार कमैया मुक्ति करअस कमलरीहन कागज म केल मुक्ति करी कलसे उह समस्या जरुर दोहरी। उह मार सरकार याकर लाग दिर्घकालिन सोचके साथ आघ बढ परहीस। २०६५ साल यिहर ७ जान्हन कमलरीन क हत्या होस्यकल बा, ११ जान कमलरी कुमारी दाई बनल बात, १२ हजार कमलरी मुक्त हुईलसेफे पुर्नस्थापना नैहोक बिचल्ली म परल बात हिकहन क समस्याहन कसिक दिर्घकालिन रुपम समाधान करसेक जाई? कमलरीन क नाउम आईल करोडौं बजेट ओस्ट फि्रज होजाईट यिही कसिक कमलरीनक पहुँच बनाई सेकजाई? यि सक्कु समस्याहन हेलाहा कैक सकरकार आघ बढि कलसे कमलरी मुक्ति हुईलक नैहुईलक कौनौ अर्थ निरही।
बर्दियाली थारु विकास मञ्च काठमाडौं (अध्यक्ष)

 

Leave a Reply to RandyAlted Cancel reply

Your email address will not be published.